Χαρταετός: "Ο ιπτάμενος ναζιάρης των αιθέρων"
Στη χώρα μας τον είπαν ακόμα ακροβάτη των αιθέρων, αιθέριο και εναέριο και ιπτάμενο και ουράνιο χορευτή!
Αυτό είναι στο βάθος η ποίηση, η τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνει προς αυτό που σε υπερβαίνει, να γίνεσαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα κι όταν ουρανός δεν υπάρχει.
Οδυσσέας Ελύτης.
Ο χαρταετός ή αετός είναι μια πτητική συσκευή και ένα πολύ ευχάριστο παιχνίδι-ασχολία για τα παιδιά όλου του κόσμου. Στη χώρα μας τον είπαν ακόμα ακροβάτη των αιθέρων, αιθέριο και εναέριο και ιπτάμενο και ουράνιο χορευτή, ναζιάρικο και ξύλινο και παρδαλό και πολύχρωμο πουλί, καθώς και χάρτινο γεράκι. Σε ορισμένα μέρη τον λένε και άστρο. Μονόχρωμος ή πολύχρωμος, με σχέδια και απεικονίσεις, με το σήμα της ομάδας ή όχι, πάντα ναζιάρης ο χαρταετός με τις ατέλειωτες φιγούρες του θα ίπταται στους ουρανούς διασκεδάζοντας μικρούς και μεγάλους.
Το έθιμο της Καθαρής Δευτέρας μας καλεί να συνεχίζουμε το όμορφο αυτό υπαίθριο, πολλές φορές μοναχικό παιχνίδι, αγαπημένο από όλους, τηρώντας την παράδοση. Είναι ένα παιχνίδι που συνδυάζει μαζί τέχνη και επιστήμη. Καθαρή Δευτέρα χωρίς κούλουμα και πέταγμα χαρταετού δεν γίνεται. Μαζική έξοδο λοιπόν στην εξοχή και τον γιορτασμό της στη φύση.
Οι παλιοί Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στους Στύλους (κολώνες) του Ολυμπίου Διός (λατινικά columma = κολώνα, κίονας) , παίρνοντας μαζί τους και τον χαρταετό. Πιθανότατα από τότε να προέρχεται η λέξη κούλουμα.
Οι λαογράφοι υποστηρίζουν ό,τι ο χαρταετός είναι εφεύρεση των Κινέζων ή κατ’ άλλους των Γιαπωνέζων γύρω στο 1.000 π.Χ. Λέγεται ότι η καταγωγή του χαρταετού μας έρχεται από τον Τάραντα της Μεγάλης Ελλάδας.
Η αλήθεια είναι πως οι Γιαπωνέζοι τους τελειοποίησαν φτιάχνοντας μια μεγάλη γκάμα σχεδίων (δράκοντες, πουλιά, ψάρια, κ.λ.π.) και έδωσαν νέα ώθηση στη διάδοσή του. Την εποχή εκείνη τον έφτιαχναν με μπαμπού και μετάξι και πάνω του ζωγράφιζαν συνήθως τη μορφή του δράκου, σύμβολο ιερό και θεϊκό. Αναφέρεται ότι ο αυτοκράτορας Γουέν Χαούν Τι, έκανε πειράματα πτήσεων με χαρταετούς, φτιαγμένους από μπαμπού τους οποίους επάνδρωσε με κρατούμενους. Όσοι επιζούσαν από τις πτήσεις αυτές, κέρδιζαν την ελευθερία τους.
Το πέταγμα των χαρταετών, στην Κίνα, ξεκινούσε την Πρωτοχρονιά και συνεχιζόταν μέχρι τον Απρίλιο. Τότε πίστευαν ότι ο χαρταετός ωφελεί την υγεία και παράλληλα φέρνει καλή τύχη. Εκτός όμως απ’ αυτά πίστευαν ότι όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο περισσότερα πλούτη θα αποκτήσουν. Αν έσπαγε ο σπάγκος και ο χαρταετός βρισκόταν μέσα σε κάποιο σπίτι, θεωρούνταν κακός οιωνός και έπρεπε αμέσως να τον καταστρέψουν για να αποφευχθεί η κακοτυχία που θα ερχόταν.
Αν έπεφτε μέσα στην αυλή σπιτιού, τότε μπορούσαν να τον ξαναπετάξουν αφού προηγουμένως ο ιδιοκτήτης του σπιτιού του έκανε δύο τρύπες για να φύγει όπως πίστευαν η κακοτυχία.
Στην Βόρεια Κίνα πίστευαν ότι ο θεός της Αφθονίας κατέβαινε τα βράδια της Πρωτοχρονιάς στη γη. Στις 15 Ιανουαρίου όλοι έπρεπε να στείλουν ξανά στον ουρανό τον θεό της Αφθονίας. Το μεσημέρι όλοι έβγαιναν στην εξοχή για να πετάξουν τον χαρταετό τους. Όταν έρχονταν το σούρουπο στερέωναν κάπου τον χαρταετό τους και τον άφηναν να πετάει. Τα μεσάνυχτα έδεναν χάρτινα φαναράκια πάνω στους χαρταετούς και παράλληλα πετούσαν πυροτεχνήματα δημιουργώντας μια φαντασμαγορική εικόνα. Μετά τα μεσάνυχτα, θεωρούσαν ότι ο θεός της Αφθονίας είχε πια επιστρέψει στα ουράνια, πήγαιναν για ύπνο και άφηναν τους χαρταετούς τους να πετάνε. Το πρωί όλοι οι χαρταετοί είχαν εξαφανιστεί, αφού είχε σπάσει οι σπάγκοι τους. Έτσι πίστευαν ότι ο χαρταετός τους είχε πάρει μαζί του και όλα τα προβλήματα και τις ατυχίες τους.
Το 230 π.Χ. ένας σοφός Κινέζος κατασκεύασε ένα ξύλινο χαρταετό σε σχήμα αετού, που χρειάστηκε τρία χρόνια μέχρι να τον τελειοποιήσει. Στα νησιά του Σολομώντα χρησιμοποιούσαν τους χαρταετούς για να ψαρεύουν, στερεώνοντας στην ουρά τους ένα δίχτυ και το δόλωμα.
Στην αρχαιότητα, 4ο αιώνα π.Χ., ο μαθηματικός και αρχιμηχανικός Αρχύτας (440-360 π.Χ.), από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας, καλός φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα, χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον χαρταετό και λέγεται ότι ήταν ο εφευρέτης του. Ο Αρχύτας θεωρείται ο τελευταίος αλλά και ο σημαντικότερος των Πυθαγορείων. Κείμενα του Αρχύτα λένε ότι μελέτησε και ο Γαλιλαίος.
Ακόμα σε ελληνικό αγγείο της Κλασικής εποχής υπάρχει η παράσταση μιας κόρης που κρατά στα χέρια της μια μικρή σαΐτα (ένα είδος χαρταετού) με το νήμα της, έτοιμη να την πετάξει. Επί της δυναστείας των Χαν, κάποιος στρατηγός χρησιμοποίησε ένα χαρταετό για τοπογραφικούς σκοπούς. Σε κείμενο του 4ου π.Χ. αιώνα αναφέρεται ότι κάποιος Κουνγκού Φον κατασκεύασε ένα ξύλινο χαρταετό σε σχήμα πουλιού που πετούσε για τρεις μέρες συνέχεια.
Ο Κινέζος στρατηγός Λι Βε, πέταξε πάνω από το εχθρικό στρατόπεδο έναν χαρταετό που πάνω του είχε στερεώσει πολλές μικρές σφυρίχτρες από μπαμπού. Το παράξενο σφύριγμά τους προκάλεσε απερίγραπτο πανικό στους εχθρούς, οι οποίοι διαλύθηκαν αμέσως, χωρίς να μπορέσουν να εξηγήσουν το παράξενο αυτό φαινόμενο. Ο ήχος της σφυρίχτρας τους θύμιζε ένα παλιό κινέζικο οργανάκι, το τσενγκ. Από τότε οι Κινέζοι αποκαλούν τον χαρταετό με το όνομα τσενγκ
Το πέταγμα του χαρταετού διαδόθηκε γρήγορα από την Κίνα στην Ινδονησία, τη Μαλαισία και την Ιαπωνία όπου και εμπλουτίστηκε με μια μεγάλη γκάμα χρωμάτων και σχεδίων. Αργότερα ο Μάρκο Πόλο γυρίζοντας από τα ταξίδια του τον έφερε και στη Μεσαιωνική Ευρώπη.
Από το 10 μ.Χ. αιώνα κατά επιβεβαιωμένες πληροφορίες υπάρχει η παρουσία του στη Ευρώπη, το 1450 στη Γερμανία και το 1606 στην Ισπανία. Το Μεσαίωνα κατασκεύαζαν τον χαρταετό στην Ευρώπη με πανί πλοίων (καραβόπανο). Πιο δημοφιλή είναι σήμερα στην Κίνα, την Ιαπωνία, το Αφγανιστάν, την Ινδία και την Ταϊλάνδη.
Στους ανατολικούς λαούς ο χαρταετός χρησιμοποιείτο σε θρησκευτικές τελετές. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που για να ξορκίσουν το κακό, προβλήματα ή αρρώστιες τους έγραφαν σ’ ένα μικρό χαρτί το πρόβλημα που τους απασχολούσε και με το χαρταετό το άφηναν να πετάξει ψηλά πιστεύοντας έτσι ότι αυτό θα λυθεί. Άλλοι πάλι έγραφαν ευχές και επιθυμίες τους ελπίζοντας ότι θα
πραγματοποιηθούν αν τις πετούσαν στον ουρανό μαζί με το χαρταετό τους. Άλλοι προσάρμοζαν μικρές φλογέρες που αυτές καθώς περνούσε μέσα τους ο αέρας σφύριζαν και έτσι πίστευαν ότι έδιωχναν τα κακά πνεύματα. Όσο πιο ψηλά πήγαινε ο χαρταετός τόσο πιο τυχεροί θα ήταν, ενώ παράλληλα έδιωχναν μακριά την κακή τύχη. Άλλοι πάλι πετούσαν ομαδικά χαρταετούς ψάλλοντας ύμνους.
Επί δυναστείας των Μινγκ (1366-1644) όλη η Κίνα καταλήφθηκε από το πάθος του πετάγματος του χαρταετού. Εκείνη την περίοδο ο συγγραφέας Τσάο Σιουέ Κιν έγραψε το έργο Όνειρο στο κόκκινο κιόσκι, όπου πρωταγωνιστούν χαρταετοί με στιβαρά μπράτσα, απομιμήσεις χελιδονιών ικανές να αντιμετωπίσουν τον τρομερό βόρειο άνεμο. Το ίδιο διάστημα ο χειροτέχνης Τάο Βαν μετέφερε τις γνώσεις του σε ένα ογκώδες βιβλίο, όπου οι περιγραφές των χαρταετών του Βορρά και του Νότου εναλλάσσονται με συμβουλές για την επιλογή των υλικών και αναλύσεις των τεσσάρων βημάτων που προηγούνται της τελικής εφόδου του τσενγκ (χαρταετού) στον ουρανό, προσδιορισμός των αναλογιών, συναρμολόγηση, συγκόλληση, βάψιμο.
Σε μια ισπανική μαρτυρία, ένας κληρικός γράφει στο ημερολόγιό του πως χρησιμοποιούσαν τον χαρταετό την εποχή
του σαν παιχνίδι χαράς την ημέρα του Πάσχα. Δηλαδή είχε ένα συμβολικό χαρακτήρα για την Εκκλησία, αφού σήμαινε την Ανάσταση.
Αργότερα ο χαρταετός φάνηκε χρήσιμος σαν επιστημονικό όργανο για ορισμένες σημαντικές ερμηνείες φαινομένων και χρησιμοποιήθηκε επίσης για στρατιωτικούς σκοπούς. Το 1749 ένας Σκωτσέζος μετεωρολόγος, ο Alexander Wilson χρησιμοποίησε χαρταετούς που πάνω τους είχε τοποθετήσει θερμόμετρα, τους οποίους ανύψωσε στα 3.000 πόδια και κατέγραψε τις θερμοκρασιακές μεταβολές σ’ αυτό το υψόμετρο.
Στα 1752 ο Βενιαμίν Φραγκλίνος στην Αμερική, έκανε το διάσημο πλέον πείραμα με τον χαρταετό, αποδεικνύοντας ότι οι αστραπές δεν είναι τίποτα άλλο παρά στατικός ηλεκτρισμός. Στην άκρη ενός χαρταετού κρέμασε ένα κλειδί, καταφέρνοντας έτσι να προσελκύσει τον ηλεκτρισμό, κατά την διάρκεια μιας καταιγίδας με πλήθος κεραυνών. Έτσι διαπιστώθηκε ο ηλεκτρισμός της ατμόσφαιρας και του κεραυνού. Από τότε μπήκε στη ζωή μας το αλεξικέραυνο.
Το 1826 o Geotge Pocock χρησιμοποίησε χαρταετούς με τέσσερα κορδόνια για να τραβήξει καρότσια με ταχύτητα 30 χμ. την ώρα. Το 1880 ο Αυστραλός L. Hargrave σχεδίασε ένα τεράστιο χαρταετό μόνο και μόνο για να κάνει μετεωρολογικές παρατηρήσεις, ενώ ο ίδιος ανυψώθηκε με τέσσερις χαρταετούς από το έδαφος. Για 40 χρόνια οι χαρταετοί-κουτιά του L. Hargrave χρησιμοποιούνταν για να μας στέλνουν στον αέρα μετεωρολογικά όργανα για διάφορες μετρήσεις.
Το 1881, ο Γερμανός φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο Χαρούμενη γνώση, όπου δίνει οδηγίες σε διάφορα θέματα και αναφέρει πως μπορούμε να κάνουμε και τους χαρταετούς μας να πετάξουν καλύτερα. Οι απαντήσεις που δίνονται στο βιβλίο αυτό του Φ. Νίτσε είναι βάση των νόμων της φυσικής, της χημείας, των μαθηματικών, της βιολογίας και άλλων επιστημών. Σχετικά με το χαρταετό αναφέρει : ο χαρταετός την ώρα που προσπαθούμε να τον ανυψώσουμε είναι σαν ένα αεροπλάνο με απώλεια στήριξης. Επάνω του δρουν οι εξής δυνάμεις : το βάρος του (σ’ αυτό υπολογίζεται και το βάρος της ουράς), η τάση του νήματος, ενώ ο άνεμος δίνει μια δύναμη που αναλύεται σε δύο, μία προς τα επάνω και μία άλλη, την τριβή,
που έχει φορά αντίθετη από τη φορά κίνησής του. Αυτές, οι δύο δυνάμεις αν αναλυθούν σε δύο άξονες κάθετους μεταξύ τους, πρέπει να εξισορροπούν η μία την άλλη αν τα ζύγια έχουν κατασκευαστεί απόλυτα συμμετρικά.
Σημασία στην όλη συμπεριφορά του χαρταετού έχει το κλάσμα που σχηματίζεται με αριθμητή το πλάτος του και παρανομαστή το ύψος του. Αν η τιμή που βρεθεί είναι πολύ μεγαλύτερη της μονάδας στο κλάσμα αυτό σημαίνει ότι ο χαρταετός θα ανεβαίνει εύκολα αλλά θα έχει δυσκολία να σταθεροποιηθεί κόντρα σε δυνατό άνεμο, οπότε εδώ καταλαβαίνουμε και τον ρόλο που παίζει η ουρά στο να βοηθάει στην εξισορρόπηση αυτής της επικίνδυνης σχέσης. Αντίθετα αν η τιμή είναι μικρότερη της μονάδας, την οποία συναντάμε συνήθως σε χαρταετούς χωρίς ουρά, που δείχνει εκ των προτέρων ότι στην περίπτωση αυτή έχουμε σταθερότητα αλλά και πιο δύσκολη ανύψωση.
Το 1894 με χαρταετό πέταξε 11 μέτρα πάνω από το έδαφος ο Μπάντεν Πλαουελ και ως τον 20ο αιώνα έγιναν και άλλες προσπάθειες να πετάξουν άνθρωποι στον αέρα. Μια προφορική παράδοση, που αγγίζει τα όρια του μύθου, αναφέρει ότι τη μεγάλη γέφυρα του Νιαγάρα την άρχισαν ρίχνοντας απέναντι με χαρταετό το πρώτο σχοινί.
Μια άλλη μαρτυρία για τη χρήση χαρταετού αναφέρει πως χάρη σ΄ αυτόν σώθηκαν ναυαγοί από πλοίο που είχε ξωκείλει στις ακτές, όταν τους πέταξαν με χαρταετό ναυαγοσωστικό καλώδιο. Ακόμα οι χαρταετοί χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για την αποστολή μετεωρολογικών μηνυμάτων, για την ταχύτητα του ανέμου, την θερμοκρασία, την βαρομετρική πίεση και την υγρασία, διαφόρων άλλων μετρήσεων και επιστημονικών πειραμάτων.
Μετά το 1898 ο γεννημένος στο Εδιμβούργο της Σκωτίας, Αμερικανός υπήκοος, φυσικός και εφευρέτης Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ (3/3/1847-2/8/1922), ίδρυσε μια Εταιρεία Αεροπορικών Πειραμάτων. Στην εταιρεία αυτή συμμετείχε και η σύζυγός του. πειραματιζόμενος ο Α. Γ. Μπελ για την δυνατότητα πτήσης του ανθρώπου, κατασκεύασε δύο τεράστιους χαρταετούς και κατάφερε να σηκώσει από τη γη έναν άνθρωπο.
Τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα οι χαρταετοί χρησιμοποιήθηκαν για να ανυψώσουν σε πολύ μεγάλα ύψη και λόφους, στρατιωτικούς παρατηρητές ώστε να βλέπουν τις κινήσεις του εχθρού των. Το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945), οι
χαρταετοί χρησιμοποιήθηκαν σαν στόχοι βολής.
Στον πόλεμο του Βιετνάμ, μεταξύ Βορείων και Νοτίων, χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά γραμμάτων και εφημερίδων. Στην Αμερική έχει δημιουργηθεί το Παγκόσμιο Μουσείο Χαρταετού. Σαν παιχνίδι των παιδιών ξεκίνησε από τα πλουσιόπαιδα στην Ευρώπη το 1657 και κατ’ άλλη το 1807, σύμφωνα με τις παλαιότερες Γαλλικές χαλκογραφίες που υπάρχουν. Αργότερα πέρασε το παιχνίδι αυτό και στον απλό λαό και έγινε κτήμα του.
Στη Μικρά Ασία έφτιαχναν τους παρακάτω τύπους χαρταετού:
1.Ο Αμερικάνος : ένας σχετικά όχι ακριβός τύπος χαρταετού.
2. Ο Έλληνας : ο τόπος αυτός του χαρταετού ήταν ακριβός.
3. Ο Τούρκος : ο πιο φτηνός τύπος χαρταετού.
4. Ο μπακλαβαδωτός : αυτός ήταν ο πιο ακριβός τύπος χαρταετού.
5. Οι κομήτες του ουρανού : τύπος χαρταετού λίγο ακριβότερος από τον Αμερικάνο.
6. Ο ουρανός με τα άστρα : κόστιζε περίπου το ίδιο με τον τύπο “Οι κομήτες του ουρανού”.
Στη δεκαετία του 1960 ήταν πολύ δημοφιλείς οι χαρταετοί (stunt kite) με δύο κορδόνια, μετά το λανσάρισμά τους από τον Peter Powell. Μετά από αυτούς κυκλοφόρησαν οι χαρταετοί σε σχήμα Δ (δέλτα), οι οποίοι είχαν πολύ μικρό βάρος αλλά και μεγάλη αντοχή λόγω του υλικού κέβλαρ που είχαν.
Τα τελευταία χρόνια είναι διαδεδομένοι παγκοσμίως οι χαρταετοί με τέσσερα κορδόνια, οι οποίοι μπορούν να πετάξουν και προς τις τέσσερις κατευθύνσεις. Κάθε χρόνο τον Απρίλιο, στην Κίνα, γίνεται ένα διεθνές φεστιβάλ για το πέταγμα του χαρταετού.
Στην Ιαπωνία το φτιάξιμο του χαρταετού έχει γίνει πλέον τέχνη. Αν και όλο το χρόνο τα παιδιά παίζουν με τον χαρταετό, την τιμητική του την έχει πάντα την Καθαρή Δευτέρα όταν μικροί και μεγάλοι διαγωνίζονται σε μια άμιλλα ευγενή.
Το πέταγμα χαρταετών στον ελληνικό χώρο τα τελευταία χρόνια με σχεδιασμένο πάνω τους την ελληνική σημαία δείχνει την εθνική ενότητα με τον πατριωτικό πόθο ανεβασμένο στον ουρανό. Η ύψωση ενός τέτοιου χαρταετού δίνει πάντα στους θαμώνες μια ξεχωριστή συγκίνηση. Στα Επτάνησα ο χαρταετός λέγεται μεγάλος φύσουνας, ο, στη Θράκη τον ονομάζουνε πανπόρι, το αλλά και πετάκι, το, οι Κωνσταντινουπολίτες τον έλεγαν ουτσουρμάς, ο, στον Πόντο τον άκουγες πουλί, το, στην Σμύρνη οι Έλληνες τον έλεγαν τσερκένι, το, με αυτό το όνομα τον λένε ακόμα σε πολλές νότιες περιοχές του νομού Ηρακλείου Κρήτης, ενώ σ’ όλη την Ελλάδα ακούγεται και σαν σκέτο "αετός".
Η Καθαρή Δευτέρα με το πέταγμα του χαρταετού έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη των παιδικών μας χρόνων. Στα παλιά αλφαβητάρια, από το 1930 και μετά, η Καθαρή Δευτέρα απεικονίζεται συνήθως με το πέταγμα του χαρταετού.
Στην Αττική πετάνε τους χαρταετούς στο λόφο του Φιλοπάππου, στο Άλσος Βέικου, στην παραλία του Φαλήρου, στο Σούνιο, κ.α.
Στη μουσική ο στιχουργός Νικήτας Κλιντ έγραψε και το συγκρότημα Ρόδες συνέθεσαν και εκτέλεσαν το τραγούδι Χαρταετός.
Καμαρώστε με κυρίες και κύριοι
Είμαι ένας χαρταετός με χρώματα τρελά
Με γέννησαν δυο τεμπέληδες εργάτες
Είπαν & οι δυο τους στα κρυφά πως θα πιάσω πολλά.
Και ξέρεις κάτι ρε συ;
Είχανε δίκιο
Καθαρά Δευτέρα σήμερα και βρέχει απ’ το πρωί.
Μα εγώ χορεύω πάνω απ’ τη συννεφόσκονη
Στέλνω χαιρετίσματα, γιορτάζω την φυγή
Σαν τους παλιούς πειρατές έχω μεγάλα σκουλαρίκια
Και μιαν ουρά σαν αρχαίος δίσκος.
Πως μ’ αρέσει να πετάω πάνω απ’ την αλήθεια
Να μου φαίνονται όλ’ αστεία και μικρά και αλλιώς
Ν’ ακούω τις φωνές από τα σπίτια
Να παραλλάζω αρρωστημένα μυστικά
Δε μετανιώνω και αν τον χρόνο έφερνα πίσω
Πάλι το σπίρτο μου θα έκαιγα και θα‘στελνα φιλιά.
Επίσης ο συνθέτης Μανώλης Φάμελλος συνέθεσε και τραγούδησε το χαρταετό :
Ήρθες και τον δρόμο μου φώτισε ο ουρανός,
μα η καρδιά μου πέταξε κόκκινος χαρταετός.
Ο τραγουδοποιός Σωκράτης Μάλαμας ερμήνευσε τους στίχους του Γιάννη Τσατσόπουλου, στο τραγούδι Μαύρο φως:
Με πετάς ψηλά και πάω σαν χαρταετός,
γίνομαι να περπατήσεις δρόμος ανοιχτός.
ΚΟΙΝΟΤΥΠΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ.
1. Αμόλα καλούμπα.
2. Άσε καλούμπα.
3. Δώσ’ του ύψος.
4. Έφυγε. Ξετύλιγε.
5. Έφυγε σφαίρα.
6. Καβάλα το βουνό.
7. Κάνε κεφάλι.
8. Κούλουμα χωρίς χαρταετούς είναι Πάσχα χωρίς κόκκινα αυγά.
9. Μάζευε μην πέσει.
10. Μάζεψε κοιλιά.
11. Μας πέρασε.
12. Ξετύλιξε ( γρήγορα) να φύγει.
13. Παρ’ του κεφάλι.
14. Πέταξε σαν χαρταετός.
15. Πέφτει. Τράβα (γρήγορα).
16. Πιάσε τον ήλιο.
17. Προσοχή στα σύρματα.
18. Τον χάσαμε!
19. Του ‘φυγε σαν το χαρταετό.
20. Χάθηκε. Δεν τον βλέπω.
21.Αετό πετάει
